Giá xăng đang phải gánh cả phí “mù mờ”

Chẳng hạn với lần tăng giá hôm 22/4 vừa qua, với lý do giá xăng dầu thế giới bình quân 30 ngàycó xu hướng tăng, giá mỗi lít xăng đã cao thêm 210 đồng. Tuy nhiên, với những ai đang hy vọng nhờ đó mà các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu "thừa nhận" có lãi để không còn cớ tăng giá nữa hẳn sẽ phải thất vọng khi bảng giá cơ sở đăng trên trang web của Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam ngày 22/4 cho thấy: giá bán lẻ vẫn thấp hơn giá cơ sở 35 đồng/lít - một con số nhìn qua tưởng chừng như rất nhỏ, nhưng về bản chất vẫn là lỗ, vốn là lý do thường thấy mỗi khi Bộ Tài chính chấp thuận cho các doanh nghiệp tăng giá bán lẻ xăng dầu. 

Lần tăng 180 đồng/lít xăng hôm 19/3 cũng vậy. Sau khi tăng giá, doanh nghiệp vẫn báo lỗ 447 đồng/lít, nhờ “ăn” quỹ bình ổn mà có lãi 19 đồng/lít. Hôm 21/2, sau khi tăng thêm 300 đồng/lít xăng, doanh nghiệp vẫn nghiễm nhiên lỗ 271 đồng/lít xăng. 

Chưa có ai giải thích hiện tượng trên, nhưng nếu lấy lý do là sợ gây cú sốc lớn cho doanh nghiệp và người dân thì không hợp lý, bởi thị trường năng lượng đã từng chứng kiến những “bước nhảy ngoạn mục” như lần tăng đột ngột tới 1.400 đồng/lít xăng vào ngày 28/3/2013. Cũng không rõ vô tình hay hữu ý, ô tính mức chênh lệch giữa hai loại giá cơ sở và bán lẻ thường xuyên xuất hiện dấu âm. Nếu không đọc cẩn thận, rất nhiều có thể đau xót thay cho ngành xăng dầu đang thua lỗ nặng, nhưng thực tế, đó chỉ là một thủ thuật đơn giản gọi là “lộn chiều” tạo hiệu quả thị giác. Khi các doanh nghiệp đang thua lỗ, sự chênh lệch được tính toán giữa giá bán lẻ và giá cơ sở, còn khi họ đang lãi, sẽ đổi ngược lại thành giữa giá cơ sở và bán lẻ. 

Dù người dân không còn phải chứng kiến một lần tăng “khủng” 1.400 đồng/lít xăng sau 3 tháng đầu năm 2013, nhưng thay vào đó, chỉ trong 4 tháng đầu năm, thị trường xăng dầu Việt Nam đã trải qua 3 lần tăng giá với tổng số tiền 690 đồng/lít trong khi chưa từng được hưởng một lần giảm giá nào. Lý do lúc nào cũng làgiá xăng dầu thế giới tăng, các doanh nghiệp đang lỗ… Thế nhưng, theo báo Người Lao Động,giá xăng dầu trên thị trường Singapore - nơi được chọn để tính giá cơ sở ở Việt Nam - không biến động nhiều, có lên có xuống song nhìn chung tương đối ổn định. Thậm chí, thời điểm 21/4, giá thế giới bình quân 30 ngày còn thấp hơn cả ngày 10/3 (116,49 USD/thùng so với 118,04 USD/thùng) nhưng giá xăng RON 92 bán lẻ ở Việt Nam lại nhảy từ 24.510 đồng/lít lên 24.690 đồng/lít và đến hôm 22/4 là 24.900 đồng/lít (với giá bình quân là 116,65 USD/thùng). Theo lẽ thường, giá xăng dầu ở Việt Nam tháng 3 phải lên cao sau đó xuống thấp vào tháng 4. Còn nếu tăng sau để bù trước thì phải có báo cáo rõ ràng doanh nghiệp đã thua lỗ bao nhiêu mới có thể làm cơ sở cho việc tăng giá. 

Chuyên gia kinh tế Phạm Tất Thắng cho rằng, các đợt tăng giá vừa qua nhìn thì có vẻ không đáng kể, song sau những lần điều chỉnh giá này, doanh nghiệp luôn lãi nhiều hơn tính toán lý thuyết. “Lợi nhuận định mức chỉ phù hợp khi doanh nghiệp hoạt động công ích và chịu lỗ để bình ổn giá. Nhưng khi doanh nghiệp đã được hỗ trợ từ công cụ bình ổn giá và liên tục có lãi, thì phải bỏ lợi nhuận định mức mới công bằng với người tiêu dùng. Hiện tại, theo báo Dân Việt nhận định, doanh nghiệp vừa được hưởng lợi nhuận định mức, vừa được hỗ trợ từ Quỹ Bình ổn giá”. Nếu như vậy, thực chất, lần tăng giá vừa qua, doanh nghiệp không hề lỗ 35 đồng/lít mà vẫn lãi lớn. Đây rất có thể là nguyên nhân lý giải vì sao, mỗi lần tăng, các doanh nghiệp không phải lo tăng cho đủ để bù đắp sự chênh lệch giữa hai loại giá, mà cố thủ với các “mác” lỗ để có cơ hội tăng giá tiếp.Mà càng tăng giá nhiều, người dân ngày càng trở nên quen thuộc đến ngao ngán thì “độ nhờn” với các thông báo tăng giá càng cao. 

Không chỉ lạ về lý do, lần tăng giá này cũng rất lạ về thời điểm, khi Bộ Tài chính và ngành xăng dầu chọn giữa trưa - lúc mọi người đang cơm nước hoặc chợp mắt nghỉ - để tiến hành điều chỉnh. Thật khó hiểu khi mỗi lần điều chỉnh giá, Bộ cũng có thể vừa đi “dán” thông báo vừa thông trivô cùng kịp thời cho doanh nghiệp. Không rõ ngành xăng dầu dùng hệ thống liên lạc gì mà nhanh đến vậy, nhưng để ra một quyết định tăng giá thì doanh nghiệp và nhà quản lý, theo lẽ thông thường, đã phải họp bàn chán chê, tính toán nhiều lần mới có thể đưa ra một con số hoàn mỹ nhất. Vậy nhưng, cả một quãng thời gian rất dài đó, người dân chưa từng được nghe về thông tin tăng giá mà toàn bị rơi vào tình trạng "bất ngờ ngớ ngẩn", giờ cũng đã thành lệ rằng cứ mỗi khi muốn tăng giá xăng là thế nào dân cũng được nghe "đầy tai" những dự báo đầy bất ổn thông qua bài ca than lỗ của giới buôn xăng dầu. 

Trong khi đó, vừa mới đầu tháng 4, ông Võ Văn Quyền - Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương) - nói rằng việc điều chỉnh xăng dầu được tiến hành vào buổi tối sẽ giúp cho doanh nghiệp dễ bề làm sổ sách, quản lý hàng tồn, đồng thời giúp người dân không phải chờ đợi. Còn điều chỉnh vào ban ngày sẽ ảnh hưởng đến việc bán hàng của doanh nghiệp cũng như người dân. Vậy mà lần này, Bộ lại chọn 12h trưa 22/4 để làm cột mốc tăng giá, khiến nhiều người không khỏi hoài nghi: Phải chăng ngành xăng dầu muốn “tự làm  mới mình" và giữ vững những quy luật tăng giá nhưng ban hành không theo quy luật nào cả.