Nga - Ukraine và thị trường dầu mỏ: lo ngại gián đoạn nguồn cung đang bị thổi phồng

Bảng bên dưới (Lượng tiêu thụ nhiên liệu của Ukcraine) cho thấy nguồn năng lượng chính của quốc gia này là khí tự nhiên, than đá và năng lượng hạt nhân. Nói một cách khác, từ góc độ của Nga, Ukraine sẽ bị ảnh hưởng rất lớn khi bị cắt giảm lượng khí tự nhiên và ít nhiều cắt giảm lượng dầu. Tương tự như đợt tranh chấp trong quá khứ giữa hai nước năm 2006 và 2009, nếu Nga muốn gây tổn hại tới Ukcraine, Nga sẽ làm gián đoạn nguồn cung khí tự nhiên.

Lượng tiêu thụ nhiên liệu của Ukcraine

Nguồn: Thống kê số liệu của BP năm 2013

Tuy nhiên, điều chúng tôi muốn đề cập ở đây là dầu chứ không phải khí tự nhiên. Về vấn đề dầu mỏ, năm 2011, Ukcraine đã tiêu thụ 300 nghìn thùng/ngày các sản phẩm dầu tinh chế trong khi sản xuất trong nước đạt 80 nghìn thùng/ngày và phần còn lại - 220 nghìn thùng/ngày - chủ yếu lấy từ nguồn nhập khẩu từ Nga (theo Cơ quan thông tin năng lượng Mỹ - EIA). Uckraine nhập khẩu từ Nga các sản phẩm tinh chế, chứ không nhập dầu thô.

Thị trường dầu mỏ hiện đang có sự nhầm lẫn. Nếu Nga giảm xuất khẩu dầu thô sang Ukcraine, Nga sẽ làm tổn thương chính mình nhiều hơn là Ukcraine. Năm 2013, tổng kim ngạch xuất khẩu dầu thô của Nga đạt 6,4 triệu thùng/ngày (theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế - IEA). Phần lớn lượng này – 4,8 triệu thùng/ngày – được xuất khẩu bằng đường biển qua Biển Baltic và Biển Đen, cũng như biển Caspi, vùng Viễn Đông và một số điểm khác. Tuy nhiên, lượng dầu thô 1,0 triệu thùng/ngày vận chuyển đến Trung và Đông Âu thông qua các đường ống Hữu Nghị (Druzhba) lại rất dễ bị tác động. Nhánh phía Nam của Hữu Nghị vắt qua lãnh thổ Ukraina. Tuy nhiên, lượng dầu thô đó không phải để cung cấp cho các nhà máy lọc dầu Ukraina mà cho các nhà máy lọc dầu Trung và Đông Âu.

Khoảng một nửa chiều dài đường ống vận chuyển khí đốt từ Nga sang EU lại chạy qua các vùng lãnh thổ của Ukraine.

Vì vậy, kể cả Nga có thể muốn làm hại Ukraine, quốc gia này cũng không muốn gây ảnh hưởng không cần thiết tới châu Âu và kích động Châu Âu / EU / NATO hỗ trợ nhiều hơn cho Ukraine so với thời điểm hiện tại. Tương tự như vậy, mặc dù Ukraine có thể gây tổn thất tới doanh thu xuất khẩu dầu thô của Nga bằng cách đóng cửa nhánh phía nam của đường ống Hữu Nghị, điều này rõ ràng không phải là cách tốt cho nước này để kêu gọi hỗ trợ tài chính, ngoại giao, quân sự từ châu Âu / EU / NATO.

Nếu Nga cắt giảm khí đốt tự nhiên, có thể sẽ gây ra một số tác động không tốt tới các sản phẩm tinh chế châu Âu (distillates) vì có khả năng sẽ buộc phải đổi loại nhiên liệu để đáp ứng nhu cầu sưởi ấm. Tuy nhiên, hiện đã là cuối mùa đông và nguy cơ tiềm ẩn này đang dần giảm xuống. Hơn nữa, do mùa đông năm nay thời tiết ấm áp nên lượng dự trữ khí đốt tự nhiên châu Âu theo báo cáo hiện khá cao và dư dả.

Các đường ống dẫn khí của Nga có thể bị khóa nếu căng thẳng giữa Nga và Ukraine không được giải quyết (Ảnh: AFP)

Ngoài ra, nếu sự gián đoạn khí đốt tự nhiên của Nga tới Ukraine gây tác động lên thị trường dầu mỏ, chúng tôi tin rằng Cơ quan Năng lượng quốc tế - IEA sẽ nhanh chóng phối hợp tung ra kho dự trữ dầu chiến lược của các nước thành viên. Rõ ràng, điều tương tự vẫn sẽ đúng nếu có khả năng nhỏ xảy ra gián đoạn dầu thô qua Ukraine, hay thậm chí Nga trì hoãn xuất khẩu sản phẩm tinh chế sang Ukraine. Nếu khả năng thứ hai xảy ra, việc IEA tung ra kho dữ trữ chiến lược sẽ là một hình thức hỗ trợ của phương Tây cho Ukraine, mặc dù Ukcraine không phải là một nước thành viên IEA.

Cũng cần chú ý là hiện chưa có dấu hiệu nào cho thấy sẽ xảy ra gián đoạn dòng chảy dầu thô từ Nga do một số nguyên nhân khác, như là EU, Mỹ và các đồng minh khác ra một lệnh cấm vận xuất khẩu (tương tự như các biện pháp trừng phạt hiện tại đối với Iran). Giới truyền thông cho hay các biện pháp kinh tế hà khắc nhất hiện đang được xem xét, có thể là các biện pháp trừng phạt đối với ngân hàng Nga và đóng băng tài sản của nước này. Các biện pháp khác có thể là huỷ bỏ việc tham gia trong Hội nghị thượng đỉnh G-8 tại Nga vào tháng sáu, đẩy Nga ra khỏi nhóm G-8, và Hoa Kỳ ngưng đàm phán về một hiệp định thương mại có thể có với Nga.

Có thể tác động quan trọng nhất và kéo dài nhất của cuộc khủng hoảng này là địa chính trị. Sự xấu đi trong mối quan hệ giữa Nga và phương Tây có thể dẫn đến giảm mức độ hợp tác về các vấn đề khác như Iran và Syria. Mức độ rủi ro địa chính trị từ các nước này đã giảm đáng kể từ mùa hè năm ngoái, nhưng có thể sẽ tăng trở lại nếu đàm phán hạt nhân thất bại ở Iran và nếu tình hình thêm xấu đi ở Syria (nơi hiện đang chậm trễ trong việc thực hiện các chương trình phá hủy vũ khí hóa học vốn đã được thống nhất vào mùa thu năm ngoái).