Minh bạch giá xăng dầu: Khó !

Minh bạch hóa giá xăng dầu

Kinh doanh xăng dầu hiện đang được điều chỉnh bởi Nghị định số 84/2009/NĐ-CP ngày 15-10-2009 của Chính phủ (Nghị định 84) và các quy định khác của pháp luật liên quan. Trong đó, Bộ Tài chính có trách nhiệm kiểm tra, giám sát thương nhân đầu mối thực hiện các quy định tại Điều 26 (Quỹ bình ổn giá) và Điều 27 (giá bán xăng dầu) Nghị định này. Thực tế cho thấy, từ trước tới nay, hầu hết các văn bản liên quan điều hành giá xăng dầu đều là quyết định từ Liên bộ Tài chính - Công thương. Trong đó, vai trò quản lý, giám sát giá xăng dầu thuộc về Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính). Cụ thể, khi giá thế giới biến động, các DN đầu mối kinh doanh xăng dầu sẽ đề xuất lên Cục Quản lý giá để tăng hoặc giảm sao cho phù hợp thực tế trong nước. Sau đó, Cục Quản lý giá sẽ cân nhắc, tính toán lại giá cơ sở của các DN có hợp lý hay không. Nếu hợp lý, phương án tăng giá sẽ được chấp thuận, còn nếu không thì đề nghị DN không tăng giá. Thậm chí, khi giá thế giới giảm mạnh nhưng các DN xăng dầu không có động tĩnh gì, cơ quan này cũng sẽ "nhắc" các DN phải giảm giá. Vì vậy, khi Bộ Tài chính không còn quản lý vấn đề này nữa, nhiều người dân lo ngại, giá xăng dầu sẽ khó mà minh bạch được như mong muốn của các cơ quan liên quan.

Liên quan vấn đề này, luật sư Trần Minh Sinh (Đoàn Luật sư Hà Nội) cho rằng, một trong những lý do khiến nhiều người dân cảm thấy băn khoăn trong việc chuyển giao điều hành giá xăng dầu sang Bộ Công thương chính là việc bộ này sẽ có sự "ưu ái" nhất định đối với Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex), bởi Bộ chính là cơ quan chủ quản của Petrolimex. Do vậy, cần có một cơ chế giám sát để bảo đảm không xảy ra tình trạng trên. Việc "bao sân" của Bộ Công thương sẽ khiến dư luận nghi ngờ về tính minh bạch, vì cơ quan nào cũng muốn DN mình quản lý có lợi nhuận cao. Câu hỏi đặt ra là, nếu Bộ Công thương vừa quản lý nhập khẩu, cung ứng xăng dầu, vừa quản lý giá thì cân đối ra sao? Cùng chung quan điểm, TS Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Quản lý Kinh tế T.Ư khẳng định: Việt Nam chưa thể có một thị trường xăng dầu minh bạch đúng nghĩa. Các cơ quan chức năng đã công bố nhiều thông tin nhằm minh bạch hóa thị trường xăng dầu, điều cần quan tâm về mức giá cũng rõ ràng. Tuy nhiên, giá tham chiếu giữa những nhà cung cấp sản phẩm từ nước ngoài, đơn vị nào có mức giá ưu đãi, cạnh tranh nhất liệu có được công bố? Tiếp đến, các cơ quan chức năng công bố báo cáo tài chính, bảng cân đối kế toán, thu nhập,... với hàng đống con số rắc rối, liệu người dân có hiểu được hay không, hay thực chất chỉ những cơ quan chuyên môn mới nắm được.

Cần thể chế hóa cơ chế điều hành

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của QH Nguyễn Đức Kiên cho biết: Vừa qua, Chính phủ đã chấp thuận đề nghị của Bộ Tài chính chuyển công tác quản lý giá xăng dầu cho Bộ Công thương. Hiện tại, khó có thể đánh giá xem vấn đề này có hiệu quả hay không vì muốn vậy phải dựa vào số liệu cụ thể, không thể nói chung chung. Ngoài ra, việc chuyển giao cho cơ quan nào quản lý đều phải tuân thủ quy định của pháp luật. Chúng ta cần phải có một đầu mối chịu trách nhiệm trong vấn đề này, còn hiệu quả ra sao phải có thời gian mới khẳng định được.

Mặc dù các chuyên gia kinh tế đều đánh giá việc chuyển giao này phù hợp, thực hiện đúng các quy định của pháp luật, nhưng điều khiến các chuyên gia "lấn cấn" ở chỗ xăng dầu thuộc mặt hàng độc quyền nhóm. Với các cơ chế chính sách điều hành hiện tại, đã thật sự bảo đảm quyền lợi của người tiêu dùng hay người dân vẫn bị động, chịu thiệt thòi về giá so với diễn biến thực tế trên thị trường? Nhận định vấn đề trên, PGS,TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu giá cả (Bộ Tài chính) cho rằng, chuyện minh bạch hóa giá xăng dầu hiện đã công khai, rõ ràng. Tuy nhiên, gốc gác của vấn đề khiến người dân bức xúc suốt thời gian qua là cơ chế điều hành giá xăng dầu đã tuân thủ thể chế của nền kinh tế thị trường chưa? Nói tới thể chế, đó là một "luật chơi" phản ánh đúng quy luật vận động một thị trường; trong đó, bao gồm Hiến pháp, Luật, Pháp lệnh, các văn bản dưới luật nhằm điều tiết hành vi, các hoạt động sản xuất, kinh doanh. Nếu thể chế đúng đắn, cơ quan nào quản lý cũng được, miễn là quản lý tốt, còn không, điều tất yếu sẽ có sự chuyển giao cho cơ quan khác quản lý tốt hơn và tùy theo thể chế mà Nhà nước có cách quản lý giá sao cho phù hợp.

Trong nền kinh tế thị trường, có ba chủ thể quan trọng nhất là Nhà nước - DN -Thị trường, được quy định rất cụ thể và tùy thuộc vào từng thị trường để có chính sách quản lý giá cho phù hợp. Kinh tế thị trường là cạnh tranh mà trong cạnh tranh sẽ nảy sinh độc quyền. Hiện tại, chúng ta đang nhầm lẫn ở chỗ, chỉ có một thị trường cạnh tranh, vì bản chất của thị trường cạnh tranh phải tìm ra lợi thế về mặt hàng, giá cả nào đó, hoặc ít ra là hướng đi mới nhằm thể hiện tính độc quyền của mình. Đối với xăng dầu, không những chưa phải thị trường cạnh tranh thật sự mà còn là thị trường độc quyền nhóm. Trong đó, Petrolimex chiếm hơn 51% thị phần, do đó trong thị trường xăng dầu có một DN thống lĩnh thị trường, không thể để DN đó tự định mức giá, mặc dù biên độ rất nhỏ.