Đề xuất sớm thành lập Bộ Năng lượng

Nỗi khổ... độc quyền

Tại Hội thảo khoa học quốc tế "Phát triển thị trường Năng lượng VN" do Ban Kinh tế TƯ và Hiệp hội Năng lượng VN tổ chức sáng 28/3, ông Trần Viết Ngãi, Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam đánh giá, trong 30 năm qua, ngành năng lượng đang có sự phát triển vượt bậc, sản lượng tăng bình quân 14%/năm (giai đoạn 2010-2013), hơn 98% dân cư được sử dụng điện. Nhưng đến nay, các thị trường năng lượng của Việt Nam như điện, khí, xăng dầu vẫn chưa được vận hành theo nguyên tắc thị trường cạnh tranh và điều này gây khó khăn cho sự phát triển của ngành, của doanh nghiệp. Như thị trường điện, hiện Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) vẫn là đơn vị chiếm phần chi phối lớn nhất trong khâu phát điện, đảm nhận việc điều hòa, phối hợp hoạt động giao dịch mua – bán điện; trong khi theo điều 19 Luật Điện lực, phải có một đơn vị độc lập điều hành giao dịch thị trường điện lực.

Còn xăng dầu, hiện Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) đang chiếm hơn 50% thị phần, cộng với PV Oil, Saigon Petro, ba đơn vị này chiếm trên 80% thị phần trong cả nước, làm nhiệm vụ sản xuât, nhập khẩu, phân phối, bán lẻ.

Cho đến nay Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) vẫn là nhà cung cấp than chủ yếu trên thị trường than trong nước (chiếm tới 98%) và là nhà xuất khẩu than duy nhất. Vừa qua, TKV có Tổng công ty Đông Bắc - một công ty con được tách ra khỏi TKV và trở thành tổng công ty độc lập trực thuộc Bộ Quốc phòng.

“Chính vì chưa vận hành theo nguyên tắc thị trường cạnh tranh, nên đến nay ngành năng lượng Việt Nam vẫn còn những hạn chế, xuất hiện tình trạng mất cân đối giữa các phân ngành năng lượng, giữa cung ứng và nhu cầu, giữa nhu cầu đầu tư và nguồn vốn đầu tư… Và đây cũng là nguyên nhân khiến dù là ngành chủ lực, song hiện các 3 tập đoàn năng lượng lớn của đất nước đang rơi vào tình trạng khó khăn, khó kêu gọi nguồn vốn đầu tư xã hội hóa”, ông Trần Viết Ngãi nhấn mạnh.

Ông Đinh Thế Phúc, Phó cục trưởng Cục Điều tiết điện lực (Bộ Công thương) cho hay, để đáp ứng nhu cầu điện tăng cao sẽ đòi hỏi một lượng vốn đầu tư rất lớn vào nguồn và lưới điện, ước tính sơ bộ khoảng 4 tỉ USD/năm (cho giai đoạn 2011-2015), đây sẽ là một áp lực rất lớn cho ngành điện nếu giữ nguyên cơ cấu tổ chức theo mô hình độc quyền tích hợp dọc. Ông Nguyễn Quốc Khánh, Phó tổng giám đốc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) cũng cho rằng, nguồn cung khí từ các mỏ hiện đang dần suy giảm, sự chênh lệch về giá khí đầu vào từ các nguồn khác nhau gây khó cho nhà đầu tư. Vì thế, ông Khánh đề xuất Chính phủ xem xét, cân nhắc lộ trình điều chỉnh giá khí, giá điện từng bước tiếp cận với giá thị trường.

Cần triệt tiêu cơ chế “xin cho, ban phát”

Theo ông Trần Viết Ngãi, Đại hội XI của Đảng đã xác định đổi mới thể chế kinh tế là một trong ba khâu đột phá chiến lược. Việc đổi mới thể chế kinh tế là để làm cho thị trường vận hành tốt hơn, đầy đủ hơn; muốn như vậy cần hướng tới “Nhà nước nhỏ, thị trường lớn”. Thể chế có ba trụ cột gồm “luật chơi”, “ cách chơi”, “người chơi”; và ba trụ cột này không thể bị chi phối bởi cơ chế “xin cho, ban phát” dựa theo mối quan hệ chiều dọc từ trên xuống và dưới lên như người ta hay gọi là “chạy”, (chạy quy hoạch, chạy dự án, chạy vốn đầu tư…).

Về phương án thiết kế lại luật chơi, cách chơi và người chơi để thị trường năng lượng trong nước phát triển, ông Ngãi đề xuất Nhà nước phải tạo điều kiện và khuyến khích những giao dịch chiều ngang (cải thiện môi trường kinh doanh, giảm và đơn giản hoá thủ tục hành chính, tạo điều kiện đồng thời hạn chế và triệt tiêu cơ chế “xin cho, ban phát” theo chiều dọc); duy trì cạnh tranh bình đẳng giữa các thành phần kinh tế về tiếp cận đất đai, tiếp cận vốn… Thị trường năng lượng phải được đa dạng hoá sở hữu và phương thức kinh doanh, hướng tới thoả nãm tốt nhất lợi ích người tiêu dùng; thúc đẩy nhanh việc xoá bao cấp, xoá độc quyền tiến đến xoá bỏ hoàn toàn việc thực hiện chính sách xã hội thông qua giá năng lượng.

Đồng tình với đề xuất này, theo ông Đinh Thế Phúc, kinh nghiệm thực tế trên thế giới cho thấy, chỉ có thúc đẩy cạnh tranh trong các hoạt động điện lực mới có thể giải quyết đuợc vấn đề tăng hiệu quả sản xuất và kinh doanh điện, thu hút các nguồn vốn đầu tư cũng như sử dụng vốn đầu tư một cách hiệu quả.